Διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στην ψυχική ανθεκτικότητα, την αυτό-αποτελεσματικότητα και την έδρα ελέγχου και σχεδιασμός προγράμματος παρέμβασης για την προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας μαθητών δημοτικού
Η ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται σε ένα διαρκές αλλά ρευστό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που ενισχύει την ατομική προσαρμογή. Πρόκειται για μία δυναμική αναπτυξιακή διαδικασία που διαμορφώνεται από την αλληλεπίδραση των εσωτερικών προτερημάτων του ατόμου, των περιβαλλοντικών κινδύνων και των προστατευτικών παραγόντων. Ένας παράγοντας που συνδέεται και προωθεί την ψυχική ανθεκτικότητα είναι η αυτοαποτελεσματικότητα, η οποία αναφέρεται στην αντίληψη που έχει το άτομο για τις ικανότητές του να αντιμετωπίζει συγκεκριμένες καταστάσεις. Μία άλλη έννοια που συνδέεται μεν, αλλά διαφοροποιείται από την αυτοαποτελεσματικότητα, είναι η έδρα ελέγχου η οποία αποτελεί ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου και διακρίνεται σε εσωτερική και εξωτερική. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να εξετάσει τη σχέση ανάμεσα στην ψυχική ανθεκτικότητα, την αυτοαποτελεσματικότητα και την έδρα ελέγχου παιδιών ηλικίας 9 έως 12 ετών, και να διερευνήσει εάν η αυτοαποτελεσματικότητα και η έδρα ελέγχου λειτουργούν ως ισοδύναμοι προστατευτικοί παράγοντες για την εκδήλωση υψηλής ψυχικής ανθεκτικότητας ή εάν η αυτοαποτελεσματικότητα δρα ως μεσολαβητικός παράγοντας ανάμεσα στην έδρα ελέγχου και την ψυχική ανθεκτικότητα. Απώτερος σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να αξιοποιήσει τα αποτελέσματα που θα εξαχθούν για τον σχεδιασμό ενός προγράμματος προληπτικής παρέμβασης στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (Δ΄ έως ΣΤ΄ Δημοτικού), με στόχο την προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας, την ενίσχυση της αυτοαποτελεσματικότητας και τη διαμόρφωση υγιούς εσωτερικής έδρας ελέγχου. Για τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ των μεταβλητών, θα χορηγηθούν στους μαθητές τα ακόλουθα ερωτηματολόγια: (1) «Κλίμακα Ανθεκτικότητας Παιδιών» (Resilience Youth and Development Module [RYDM], Constantine & Benard, 2001), (2) «Κλίμακα Αξιολόγησης του Κέντρου Ελέγχου» (The Nowicki- Strickland life-span locus of control scales, Nowicki & Strickland, 1973), (3) «Νέα Κλίμακα Γενικής Αυτοαποτελεσματικότητας» (New Generalized Self-Efficacy Scale, Chen et al., 2001). Μετά τη στατιστική ανάλυση των δεδομένωνκαι την εξαγωγή συμπερασμάτων για τη σχέση των υπό μελέτη μεταβλητών, θα ακολουθήσει ο σχεδιασμός ενός προγράμματος παρέμβασης που θα στοχεύει στην ενδυνάμωση της ψυχικής ανθεκτικότητας των μαθητών μέσω της ενίσχυσης της αυτοαποτελεσματικότητας και την υιοθέτηση εσωτερικής έδρας ελέγχου. Το πρόγραμμα παρέμβασης θα βασίζεται στις αρχές τις γνωσιακής συμπεριφοριστικής προσέγγισης, σύμφωνα με την οποία όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν κάποια αντιξοότητα ή δυσκολία, παρουσιάζουν δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορικές αποκρίσεις ή/και βιώνουν αρνητικές συναισθηματικές καταστάσεις, εξαιτίας δυσλειτουργικών γνωσιών. Ενδεικτικά, κάποιες από τις θεματικές ενότητες που θα περιλαμβάνει το πρόγραμμα ενίσχυσης της ψυχικής ανθεκτικότητας αφορούν στην καλλιέργεια και διατήρηση υγιών σχέσεων, στη βελτίωση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων, στην ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης και της αυτοεικόνας, στην αναγνώριση και έκφραση των συναισθημάτων, στην αντιμετώπιση του άγχους, στη διαχείριση των συγκρούσεων και στην αποτελεσματική επίλυση προβλημάτων. Η εφαρμογή του προγράμματος αυτού θα είναι καθολική, θα απευθύνεται, δηλαδή, σε όλους τους μαθητές της σχολικής κοινότητας, θα εφαρμόζεται από ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς αλλά και ειδικά επιμορφωμένους εκπαιδευτικούς των σχολικών μονάδων, και θα περιλαμβάνει μία σειρά από διαδραστικές ασκήσεις και βιωματικές δράσεις.
